[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Ro/d/i.tl 5

FUNKCJONOWANIE BADAŃ Y C H PODCZAS ODBYWANIA KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI

5.1. Oddziaływania penitencjarne wobec badanych w zależności od systemu wykonania kary

Zgodnie z art. 69 obowiązującego kodeksu karnego w\kona'••••:. ••---go, karę pozbawienia wolności wykonuje się w czterech rodząsaa; /:,-kładów karnych (zakłady karne dla młodocianych. odbywąjąc\ch karc po raz pierwszy, recydywistów penitencjarnych i odbywających karc aresztu wojskowego), które mogą być organizowane jako zakład'' .'\.-mknięte, półotwarte lub otwarte (art. 70 § l kkw).

Mając na względzie zasadę indywidualizacji oraz cel \\\-,.'",aiiai kary kkw (art. 81) określił trzy zasadnicze systemy wykonania Lr\ ;;

programowanego oddziaływania, terapeutyczny i zwykły.

Celem wykonywania kary pozbawienia wolności jest zgodm>- . .'.r;

67 § l kkw wzbudzenie w skazanym woli współdziałania \\ k-i/ia''..' waniujego społecznie pożądanych postaw, w szczególności po^/u-ia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prav> n.:;-:!, i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.

Aby osiągnąć powyższe cele, prowadzi się zindywiduali/ •...i;.^ oddziaływanie na skazanych w ramach określonych systemów. ','. •-.,/•-nych rodzajach i typach zakładów karnych.

Określenie wieku, w którym człowiek staje się dorosły. jc''; r.:•,:.'.• trudne, istnieją bowiem znaczne różnice indywidualne w i'o/\\oji; p--szczególnych osób. ponadto różne aspekty osobowości rów iKii.i -10 nierównomiernie i osiągnięcie dojrzałości w jednej dzicdzsnK !!!l' oznacza, że i w innych dziedzinach dana osoba jest również dojr/aK..

Osób w wieku 17-24 lata nie można jeszcze w sensie ps^Jk'1." gicznym uznać za w pełni dorosłe, nie są bowiem jeszcze \\ \'>ii.K:'A'

ści zdolne do samodzielnego zapewnienia sobie Snylii ,.•..:. 'amodziel-nego wykonywania zadań społecznych (por. T. Tonius..'e " "t.: ' ^O).

W okresie poprzedzającym okres dorosłości, 7w,i!iym przez nie­których autorów fazą młodzieńczą, przed młodym c/iow lekiem stają | poważne zadania rozwojowe, których realizacja prowad/i do zmian | funkcjonowania w wielu dziedzinach Młody człowiek. ah\ -rac się do- 3 rosłym, musi dojrzeć emocjonalnie, społecznie i inteleknianne. osiągnąć:

osobistą tożsamość, przyjąć określoną filozofię życiowa, u.-.ialic własną hierarchię wartości i cele życiowe, wybrać zawód, partnera />cio\ve-go, nauczyć się korzystać z wolnego czasu, a zwłaszcza .iiu^i nauczyć się podejmować decyzje i brać odpowiedzialność za '^ojc działania | (por. M. Przetacznikowa, 1972; M. Żebrowska. 1975: i. Obi.ioho'A'ska,'. 1996: T. Król. 1997; I. Obuchowska. 2002; E. Gurha 2("C          ;

Uwzględniając specyfikę tego okresu w życiu c/łow iek:; oraz sto­sunkowo dużą jeszcze plastyczność i podatność na z!nian\ v. zakresie różnych właściwości osobowości, ustawodawca postanów ii /e osoby w wieku do 24. r.ż. będą odbywać karę w systemie programowanego oddziaływania, w zakładach karnych specjalnie dla sikl! przeznaczo­nych tj. głównie typu półotwartego.

Skazani dorośli również mogą odbywać karę w im), -.wcnue. mu­szą jednak wyrazić zgodę na współudział w opracowaniu projektii pro­gramu oddziaływania i jego wykonanie (art. 95 § i kk'\ i .'.-•/cli skazany dorosły takiej zgody nie wyrazi lub też nie przestrzega u; 'nagan usta­lonych w programie oddziaływania, przenosi się '^;' dr systemu zwykłego, (art. 95 § 4 kkw). bądź -jeżeli wykazme zahi]r.'.cnia za­chowania, upośledzenie umysłowe, uzależnienie od alko!'.. iii iub in­nych środków psychoaktywnych, niepełnosprawność !'i/^/'u : wyma­ga specjalistycznej opieki - do systemu terapeutycznego ;ar;. "'o kk\v).

Dorośli odbywający karę pozbawienia wolności po ra/ pierwszy, jak również recydywiści o możliwości wyboru s\siemo odbywania kary powinni być poinformowani przez wychowawco^. Jakkolwiek opracowywanie indywidualnych programów oddziai\'.\ap,,a. a potem kontrola wykonywania zaleceń wymaga od wychowawcom A.datkowej pracy, zwłaszcza w sytuacji przeludnienia zakładów k-ir:r.Ji. nama­wiają oni skazanych do wyboru systemu programo\\anc^>.' ooidziahwa-

184

nią. Spośród badanych dorosłych odbywających karę po/lw.^:.... wolności, po raz pierwszy do wyboru tego systemu zostało namo^K-nych przez wychowawców około 40% badanych. Wszyscy dor<" i wiedzieli jednak o możliwości wyboru systemu odbywania kar\ p trafili też określić jego zalety i wady.

Stopień poinformowania skazanych o systemie odbywam.! ;>:;r i prawie wyboru systemu w okresie prowadzenia badań tj. s\ Ii "• łowię 2000 r. można uznać za znacznie wyższy niż w okresie v :/. śniejszym - tj. wkrótce po wejściu w życie nowego kodeksu kariK u • wykonawczego. Świadcząc tym wyniki badań G. Szczygieł, przrpro-wadzone wśród skazanych dorosłych na przełomie 1999 i 20<!'! • W grupie dorosłych odbywających karę po raz pierwszy 44.9" •;.,, zostało poinformowanych o prawie wyboru systemu odbywania kar' a wśród recydywistów odsetek nie poinformowanych wynosi' ;, 55,9%. Natomiast wśród osób, które zostały poinformowane, zs^i^,'; a część była bardzo rozgoryczona, gdyż jak wynikało z ich w\pov> ii- t/i wychowawcy namawiając ich do wyboru systemu programów anc.:>' oddziaływania przedstawiali im korzyści, jakie mogą uzyskać, nie m- '.\ ,1 natomiast o odpowiedzialności za realizację programu (G. S/.c/\^,c! 2002,s. 231).

W programach oddziaływania ustala się m.in. rodzaje /.air.iu . . nią i nauczania skazanych, ich kontakty z rodziną i osobami bn-.k mi, wykorzystanie czasu wolnego oraz inne przedsięwzięcia. :; --zbędne dla przygotowania skazanych do powrotu do spoleczcn-r\..;

(art. 95 § 2 kkw).

5.2. System programowanego oddziaływania

Ponieważ kodeks karny wykonawczy szczegółowo nie inirr;':;,^. na czym ma polegać wykonywanie kary w systemach programował 1^0 oddziaływania i procesie terapeutycznym, przy j mu jąć, że dobór mciod i środków oddziaływania należy do kompetencji pedagogiki rL^o<-';ii'-zacyjnej, psychologii, medycyny, psychiatrii itp. specjalistów spiii. i Szymanowski, 1998). po wejściu w życie przepisów kkw, psyci'." '-

dzy i pedagodzy zajmujący się skazanymi rozpoczęli pracę nad za-• sadami konstrukcji indywidualnych programów, tak ab\ najpełniejj służyły one readaptacji skazanych, z uwzględnieniem ino/liwości re-' alizacji przez skazanego stawianych mu zadań.                   !-

Ostateczne sposoby prowadzenia oddziaływań pennencjarnyclr w zakładach karnych i aresztach śledczych reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 16.04.2002 r.

Oddziaływania penitencjarne, zmierzające do realizacji celów wy-konywania kary pozbawienia wolności określonych w kk\v prowa­dzone są w formie zindywidualizowanych działań wobec wszystkich skazanych, niezależnie od tego, w jakim systemie odbywam karę.

Zgodnie z § 8 Rozporządzenia w celu umożliwieniu oddziaływa­nia penitencjarnego przeprowadza się badania osobopoznav>cze. a gdy zachodzi taka potrzeba, również badania psychologiczne. Badania te mają na celu ustalenie stosunku skazanego do popełnionego przestęp­stwa. przyczyn i przebiegu wykolejenia społecznego, podatności na projektowane oddziaływania, prognozy penitencjarnej i kryininolo-gicznej itp.

Badania te polegają przede wszystkim (§ 9.1) na ai',.ih.'ic danych osobowych, informacji dotyczących życia rodzinnego ska/.anego i jego kontaktów społecznych, przyczyn i okoliczności popełnienia przestęp­stwa, uprzedniej karalności, podatności na wpływ podkulum prze­stępczej, analizie zachowań, wskazujących na uzależnienia !uh zabu­rzenia psychiczne itp.

Badania osobopoznawcze realizuje się poprzez \v\\\i.iJ /e skaza­nym, obserwację jego zachowania, w tym również jego koinakKw z ro­dziną. analizę dokumentów, dotyczących skazanego i jego lodowiska, a także analizę wyników badań psychologicznych i ps\cliiatr>c/.nych.

Przed przystąpieniem do opracowania, w oparciu i,' badania oso­bopoznawcze indywidualnego programu oddziaływania, sporządza się diagnozę zawierającą:

1) Opis i wyjaśnienie przyczyn nieprzestrzegania ri/l'/ 'kazanego norm prawnych lub niedostosowania społecznego.

2) Opis funkcjonowania skazanego w kontaktach spo!^/!i\di.

3) Opis podstawowych problemów skazanego (^ 14^ •

1S6

Wychowawca dysponujący pełnym zestawem informacii. ,:h.:r .:r.-teryzujących skazanego i jego problemy, wspólnie z nim oprać.. v.',;!>-projekt indywidualnego programu oddziaływania, a następnie pr/ró stawia go komisji penitencjarnej.

Projekt ten musi określać zakres oddziaływań, ich cele i \\m; •..; „ ce z nich zadania wraz z terminami ich realizacji oraz kryteria ^\'.>. :a-zywania się skazanego z tych zadań.

Indywidualny program oddziaływania, opracowywam jc-;   -.-nież dla skazanych skierowanych do odbywania kary w systemie ;es.;

peutycznym. Jak wynika z badań G. Szczygieł, wychowawca ;''•/• tywnie oceniają ideę systemu programowanego oddziaływania. ;:.-'> / pozwala na indywidualizację postępowania ze skazanymi. Mozhy.o^ wyboru systemu może również przyczynić się. ich zdaniem, iii .i.ik-tywnienia skazanych.

Mimo pozytywnej oceny samej idei systemu, zdaniem okot, -ankietowanych wychowawców (z próby liczącej 1008 osób) \\ ohi.,-nych warunkach nie ma możliwości realizacji wszystkich elenn-ni. \^ programu, postulowanych przez ustawodawcę (art. 95 § 2 kk\\ . / ;'. -wodu braku środków finansowych, jak również zbyt dużej liczb'* "\;i zanych, przypadających na jednego wychowawcę (G. Szczygieł. 2'"C. s.227).

Od 1999 r. liczba osób przebywających w zakładach kani^!' ' raźnie wzrosła, tym samym więc wzrosła liczba skazanych. pr/\ pa­dającą na jednego wychowawcę.

Systematyczny wzrost liczby osadzonych zmusił też \\ ład/c .-. ;

ziennictwa do zamiany wielu pomieszczeń między innymi s\\ic'.;i-. siłowni itp. na cele mieszkalne. Można więc przypuszczać, ze ohe.ii;^ możliwości realizacji programów indywidualnych, zwłaszcza v ./,;

kładach zamkniętych są niezwykle ograniczone.

Wśród przebadanych skazanych karę w systemie programom ;ii'i:.;. oddziaływania odbywało: 163 młodocianych. 93 dorosłych pier\\ :/\ raz odbywających karę i 37 recydywistów. Pozostałe osobv odh\\\J^ karę w systemie zwykłym (18 dorosłych pierwszy raz karan\ch i .':•-' recydywistów) lub terapeutycznym (4 dorosłych pierwszy ra/ .'•,.;•„-nych i 14 recydywistów).

5.2.1. Opinie badanych na temat systemu programowanego oddziaływania

Młodociani zapytani o to, czy mając możliwość doki''!'.iina wyboru B systemu odbywania kary wybraliby system programom anego oddzia-1 tywania w większości odpowiedzieli, że nie (57,1%). Pozostali wybra­liby ten system, ponieważ stwarza on ich zdaniem możliwości otrzyma­nia warunkowego zwolnienia (25,4%) a także dlatego, że chcieliby się zmienić i nigdy już nie powrócić do więzienia (8%).

Dorośli pierwszy raz karani wśród powodów, które ski^nih ich do podjęcia decyzji o odbywaniu kary w systemie programowanego od-1 dziatywania, podawali głównie: namowę wychowawca (3'-).8%). ko-1 rzyści, jakie daje odbywanie kary w tym systemie (26.9' c), oraz prą-1 gnienie zmiany swych pewnych cech (18,3%-).                    |

Recydywiści, którzy zdecydowali się na odbywanie ->ap, w tym;

systemie kierowali się głównie korzyściami, jakie ten sileni stwarza l skazanym.                                                    ,

Opinie badanych na temat korzyści, jakie daje ska/.ni;>;n system programowanego oddziaływania zostały przedstawione \\ lablicy 89.

Jak wynika z danych tablicy 89 blisko potowa mIodociapAch nie dostrzega żadnych dodatnich stron systemu programom anego oddzia­ływania, a ci którzy takie korzyści dostrzegali, najczęściej wymieniali możliwość uzyskania przepustek (14,7%), warunków ego , .M-iillienia (12,9%). lepsze warunki odbywania kary (9,8%). inozii\',.,->c nauki <9,2%) i korzystania z zajęć k-o (6.1%).

Dorośli pierwszy raz karani, podobnie jak młodociaiii .; ^,i..aii. ze system ten umożliwia korzystanie z przepustek (33.31;.;!. aic ponadto stwarza też możliwości zdobycia pracy (23,6%) i warunkowego zwol­nienia (12,9%), podjęcia nauki (8.6%), otrzymania na.;i\'ci 10.4%) zmiany stylu życia, itd.

Dla recydywistów odbywanie kary w systemie pn ^'..i n n imanego oddziaływania to przede wszystkim lepsze warunki udp\ .sama ka­ry (52,8%), możliwość uzyskania pracy (27,8%). leps/e naktowa-nie przez funkcjonariuszy SW, w tym częsty kontakt / \\'.clio\\awcą •.25,0%).

Tab. 89. Opinie badanych na temat korzyści. )akie da|e odb\\\air;i. :,. w systemie programowanego oddziaływania

Rodzaj korzyści

Skazani

Młodociani N= 163

Dorośli l raz | ,

. l Ki\"'.,;

karani i ^

N =92 !

Nie widzi żadnych korz\ści

47.9

!

Możliwość uzyskania przepustek

14,7

33.7 i '•'.

Możliwość uzyskania pracy

-

23.9 i :'

Możliwość uzyskania warunkowego zwolnienia

12,9

13.0 l

Lepsze warunki odbywania kary

9.S

; \

Możliwość nauki

9.2

<S.7 i

Lepsze traktowanie pr/ez. pracowni­ków S V,

l -i

5.4