[ Pobierz całość w formacie PDF ]

MACEDONIA

Podboje Aleksandra Wielkiego (336-323 p.n.e.)

Po śmierci Filipa II tron macedoński objął jego syn Aleksander, cieszący się poparciem armii. Aleksander nie mógł początkowo kontynuować działań wojennych, bowiem niedawno podbite ludy wznieciły powstanie. Po zabezpieczeniu Macedonii przed atakiem ze strony Tracji i Ilirii Aleksander musiał stłumić powstanie w samej Grecji (Teby, Ateny, Peloponez). Załamało się ono ostatecznie, gdy w 335 r. p.n.e. Aleksander zburzył Teby, a ich mieszkańców sprzedał w niewolę. Dopiero w 334 r. mógł on rozpocząć wyprawę perską, w której wzięło udział 30 000 piechoty i 5000 jazdy. Dla Greków miała ona charakter odwetowy, dla Macedończyków - zdobywczy. Po przekroczeniu Hellespontu w maju 334 r. Aleksander zwyciężył nad rzeką Granik satrapów perskich z Azji Mniejszej. Po zajęciu nadbrzeżnych miast greckich podbił następnie Karię, Frygię (w Gordion "rozwiązał" mieczem słynny węzeł gordyjski) i Cylicję. Na zdobytych terenach rządy obejmowali wodzowie macedońscy, którzy zajęli m.in. Chios i Mitylenę. W listopadzie 333 r. miała miejsce decydująca bitwa pod Issos. Dzięki zastosowaniu ukośnego szyku bojowego Aleksander pokonał Persów dowodzonych przez króla Dariusza III Kodomana i odrzucił propozycję zawarcia pokoju. Następnie wkroczył w głąb państwa perskiego podporządkowując sobie Syrię, Mezopotamię i Fenicję (332-31 p.n.e.). Po siedmiomiesięcznym oblężeniu zdobyty został Tyr, a następnie Egipt, gdzie zostało założone nowe miasto - Aleksandria. Podczas wyprawy do oazy Siwa, gdzie mieściło się sanktuarium Zeusa Ammona, tamtejszy kapłan przywitał Aleksandra jako syna boga. Wykorzystując zaangażowanie Aleksandra na Wschodzie, w 331 r. p.n.e. wystąpił przeciw niemu król spartański Agis, lecz poniósł klęskę z rąk wodza macedońskiego Antypatra w bitwie pod Megalopolis, a Sparta została zmuszona do zasilenia szeregów Związku Korynckiego. W 331 r., pod Gaugamelą, po przekroczeniu Tygrysu i Eufratu, Aleksander odniósł kolejne zwycięstwo (również dzięki zastosowaniu szyku ukośnego). Dariusz uciekł z pola bitwy, a Aleksander został obwołany królem Azji, po czym wkracza do Babilonu i Suzy. Jego łupem padały zgromadzone w pałacu królewskim skarby (50 000 talentów złota). W 330 r. Aleksander spalił pałac w Persepolis w odwecie za zburzenie przez Persów świątyń na Akropolu w 480 r. Zajął też Pasargadę i Ekbatanę. Następnie zwolnił ze swej armii Greków, gdyż - jak stwierdził - wojna "za sprawę grecką" dobiegła końca.

Imperium Aleksandra

Dariusz po ucieczce spod Gaugameli został zamordowany przez satrapę Bessosa, który sam przyjął tytuł królewski. Jego rządy nie trwały jednak długo, gdyż jednocześnie następcą Achemenidów ogłosił się Aleksander, który przejął także perski strój królewski. Wywołało to opozycję w Macedonii, jednak jej przywódca Parmenion i jego syn zostali z jego rozkazu zamordowani. W podobny sposób postąpił on po wykryciu "sprzysiężenia paziów" (327 p.n.e.) skazując na śmierć zaufanego historyka Kalistenesa, siostrzeńca i ucznia Arystotelesa, zaś w przypływie gniewu zabił także wcześniej przyjaciela z lat młodości, Klejtosa.

Po podboju satrapii Arii i Drangiany oraz podporządkowaniu wschodniego Iranu w 329 r. p.n.e. wojska Aleksandra rozbiły państwo Bessosa, który został ujęty i stracony. Po wyprawie za Jaksartes w 328 r. toczyły się jeszcze walki w Sogdianie. Aleksander zapoczątkowując politykę pojednania z elitami irańskimi poślubił sogdiańską księżniczkę Roksanę i wprowadził perski ceremoniał dworski (gr. proskynesis - padanie na twarz), narażając się tym na opór swego macedońsko-greckiego otoczenia.

Pragnąc dotrzeć do wschodnich i południowych krańców zamieszkałego świata (oikumene) w latach 327-25 p.n.e. Aleksander podjął wyprawę do Indii. Tym samym można mówić o pojawieniu się po raz pierwszy w dziejach idei panowania nad całym światem. W Indiach Aleksander odniósł w 326 r. zwycięstwo nad rzeką Hydaspes pokonując miejscowego króla Porosa, którego armia słynęła ze słoni bojowych. Bunt wojska zmusił jednak Aleksandra do odwrotu, w związku z czym nakazał on budowę floty i popłynął Indusem na południe. Następnie armia lądowa z Aleksandrem i Kraterosem na czele powróciła przez Gedrozję i Karmanię do Persepolis, a flota pod dowództwem Nearchosa przepłynęła wzdłuż wybrzeży Oceanu Indyjskiego i Zatoki Perskiej do ujścia Tygrysu i Eufratu.

Sformułowany w 324 r. p.n.e. program połączenia Macedonii i Persji w jedno władztwo był zapowiedzią dalszych planów Aleksandra: zdobycia Zachodu i zjednoczenia wszystkich ludów metoda przesiedleń. W Suzie miały miejsce masowe śluby Macedończyków z Irankami, a sam Aleksander poślubił księżniczkę perską. Ogłosił on także amnestię dla greckich wygnańców. Po buncie pozostawionego na stanowisku perskiego satrapy w Opis dokonał w Babilonie reorganizacji swego państwa. Persowie i Macedończycy zostali zrównani w prawach (homonoia - zgoda i koinonia - jedność), obie narodowości miały wspólnie służyć w wojsku. Trzy władztwa łączyła wówczas unia personalna pod berłem Aleksandra: jako króla Persji w Azji, jako hegemona w Związku Korynckim i jako króla w Macedonii.

Aleksander rozdzielił władzę cywilną i wojskową w satrapiach, natomiast administracja podatkowa pozostała jedna dla całego państwa. Na podbitych przez siebie obszarach wprowadził on jednolity system monetarny (stopa ateńska). Miejsce orientalnej gospodarki królewskiej opartej na tezauryzacji złota zajął system otwarty na świat. Podstawą wszelkich operacji finansowych stała się moneta srebrna. Sprzyjało to powstaniu ogromnej strefy gospodarczej. Greka stała się językiem międzynarodowym (koiné). Podejmowane były ekspedycje w celu ekspansji gospodarczej jak np. poszukiwania przyczyn wylewów Nilu, czy wyprawa pod wodzą Nearchosa i Onesikritosa z delty Indusu do ujścia Tygrysu i Eufratu. Powstało wtedy około 70 miast, z których promieniowała później kultura grecka.

Podczas przygotowań do kolejnej wyprawy na zachodnie wybrzeże Morza Śródziemnego, przeciw Kartaginie, 10 czerwca 323 r. p.n.e. Aleksander zmarł w Babilonie z powodu gorączki w wieku 33 lat.

1